Borsalar Nasıl Çalışır?

Sahip olalım veya olmayalım hepimiz mutlaka hisse senetlerini duymuşuzdur. Kimimiz zamanında alıp satmış, para kazanmış, kimimizin dili yanmış ve bu işe tövbe etmiştir. İster profesyonelce müşterileriniz için ister sadece kendiniz için yapın, hisse senedi alım satım süreci aynı temel mekanizmaya dayanıyor. Peki hisse senedi alırken veya satarken arkada nasıl bir sistemin çalıştığını biliyor musunuz? Gelin borsaların çalışma prensiplerini hisse senedi alım-satım örnekleri üzerinden, kurumlar ve rolleriyle inceleyelim.

Ama önce bu konulara yeni merak salmış insanlar için terminolojiden olabildiğince uzak kalarak kısa açıklamalar yapacağım.

Teletext - TRT Telegün [1]

Borsa Nedir?

Borsa, en basit açıklamasıyla, bir malın alınıp satılabilmesi için organize olmuş pazar yeridir. Buradaki mal tanımı çok çeşitli olabilir; hisse senetleri veya pay senetleri bunların en başında gelir. Birkaç örnek vermek gerekirse: Tahviller, bonolar, çeşitli borçlanma araçları, fonlar vb.Yukarıda saydığımız bu “mallar” menkul kıymet olarak isimlendirilir. Bu tanım, ülkemizin sermaye piyasasında faaliyet gösteren yegâne borsası Borsa İstanbul’un (BIST), eski ismiyle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın (İMKB) da isminde geçer.Daha detaylı bilgi için Borsa İstanbul A.Ş.’nin kendi sitesini ziyaret edebilirsiniz: www.borsaistanbul.com.Borsa İstanbul gibi dünyada birçok borsa vardır. Bazı ülkelerde birden çok borsa olabilir; örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde olduğu gibi (Bkz. NYSE ve NASDAQ).

Borsa İstanbul’da birkaç farklı piyasa vardır. Bu piyasalar, benzer ürünlerin takası için yapılandırılmıştır ve farklı kurallara ve işlem saatlerine sahip olabilirler.

Piyasalar:

• Pay Piyasası

• Borçlanma Araçları Piyasası

• Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası

• Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

Biz bugün borsalardaki işleyişi Pay Piyasası üzerinden anlatacağız.

Hisse Senedi Nedir?

Hisse senedi veya pay senedi, bir şirketin sermayesine ortak olmanızı sağlayan bir yatırım aracıdır. Bir başka deyişle, bir şirketin hisse senedini satın aldığınızda, o şirketin bir parçasına sahip olmuş olursunuz ve o şirketin hissedarı olursunuz. Elinizde tuttuğunuz her hisse senedi, şirketin kârına ve zararına ortak olmanızı sağlar. Ayrıca, şirketin genel kurullarında oy hakkı gibi bazı haklar da tanıyabilir. Tabii ki bu genelde şirketin ciddi bir miktarını satın aldığınızda gerçekleşir.İstediğiniz her şirketin hissesini alamazsınız tabii, yalnızca şirketinin paylarını halk ile paylaşmak isteyen şirketlerin hisse senedini alabilirsiniz. Bu şirketler içinden paylarını halk ile borsa aracılığıyla paylaşmak isteyen şirketler “halka arz” olurlar.

Şirketler Neden Halka Arz Olur?

Şirketler çeşitli sebeplerle halka arz olma yoluna gidebilirler. En yaygın sebep, şirketin büyümesi için ihtiyaç duyduğu sermayeyi toplamak istemesidir. Halka arz, şirketlere büyük miktarda sermaye sağlayabilir ve bu da yeni yatırımlar yapılmasını, borçların azaltılmasını veya işletme faaliyetlerinin genişletilmesini sağlar. Aynı zamanda şirketin tanınırlığını artırır, marka değerini yükseltir ve kurumsal yapısını güçlendirir. Halka açık bir şirket olmak, şeffaflık gerektirdiği için yatırımcılar için güveni de arttıracaktır.

Yatırımcılar Neden Hisse Senedi Alır?

Herkesin motivasyonu farklı olabilir tabii ama rasyonel bir şekilde yaklaşacak olursak iki ana sebep vardır:

1. Kazanç Sağlamak: En temel sebep budur. İnsanlar, hisse senetlerinin değer kazanacağını düşünerek alım yapar ve fiyat yükseldiğinde satarak kâr elde ederler. Buna spekülasyon denir, korkulacak bir şey veya suç değildir. Bu kelime ülkemizde manipülasyon ile sıkça karıştırılmaktadır.

2. Temettü Geliri: Bazı şirketler kâr ettiklerinde bu kârın bir kısmını hissedarlarıyla paylaşır. İşte buna “temettü” denir. Özellikle uzun vadeli yatırımcılar için düzenli temettü ödemeleri güzel bir pasif gelir kaynağı olabilir.

Peki biz bu veya başka motivasyonlarla halka açık şirketlere hissedar olmaya karar verdik. Bunu nasıl yapacağız ve yaparken aslında hangi kurumlar ile çalışmak durumundayız aşağıda bir alegori ile inceleyelim.

İzmir Semt Pazarları [2]

Borsalar Nasıl Çalışır?

🎪 Pazar Yeri = Alıcıların ve satıcıların buluştuğu yerdir — tıpkı borsada yatırımcıların hisse senetleri alıp sattığı gibi. Bizim durumumuzda bu Borsa İstanbul’dur.

Pazarda satıcı ile alıcı karşı karşıya gelir ve anlaşırlar. Borsada ise bir elektronik bir sistem, tüm alıcı ve satıcıları bir araya getirir.

🥦 Tezgahlar ve Ürünler = Her tezgâh farklı bir halka açık başka bir deyişle “borsaya kote olmuş” şirketi temsil eder. Elma satan bir tezgâh Apple olabilir, portakal satan Tesla. Daha sonra pazara gelen insanlar birbirleri ile de ürün takas edebilirler, tıpkı bireysel yatırımcılar gibi.

💸 Fiyatlar = Hisse Değerleri Domatesin kilosu o gün 10 TL olabilir ama öğlene doğru fiyat 8 TL’ye düşebilir. Neden mi? Talep azalmış ya da yan tezgahtaki amca daha ucuza satmaya başlamış olabilir. Borsada da hisse fiyatları, alıcı ve satıcıların taleplerine göre sürekli değişir.

🗣️ Pazar Giriş Kartı = Pazarda aracı kurumlara tam bir karşılık bulamadığımdan şu şekilde anlatmak istiyorum: Pazar yerine girebilmek için bir giriş kartına ihtiyacınız olduğunu düşünün. Aracı kurumlar, sizin borsaya giriş kartınız gibidir. Nasıl ki bazı toptan pazarlara sadece kartı olanlar girebiliyorsa, borsada da doğrudan işlem yapamazsınız. Bankaların yatırım bölümleri veya bağımsız aracı kuruluşlar sizin adınıza bu kapıdan girer. Pazara girmek için önce bir aracı kurumda hesap açmanız gerekir. Alıcı ve satıcıyı buluştururlar, işlemlere aracılık ederler ve bundan komisyon alırlar.

Pazarda alışveriş yaparken “Şu domatesten 2 kilo alacağım” dersiniz. Borsada da benzer şekilde “100 adet Garanti Bankası hissesi almak istiyorum” diye emir verirsiniz. Ancak pazardan farklı olarak, bu emri aracı kurumunuzun mobil uygulaması veya web sitesi üzerinden iletirsiniz. Sanki pazara gitmeden, telefonla sipariş veriyormuş gibi de düşünebilirsiniz.

🛒 Alıcılar = Borsada hisse senedi alan kişiler, pazardaki domates, patates alan müşterilere benzer. Çeşit çeşit alıcı vardır, örneğin kimi çok pazarlıkçıdır kimi de hiç fiyat hassas değildir. Borsadaki yatırımcılar da böyledir.

🔄 Pazarın Açılışı ve Kapanışı = Aynı pazarların olduğu gibi borsaların da açılış ve kapanış saatleri vardır. Borsa İstanbuk için bu saatler: 09.40–18.00’dır. Duyumlara göre NASDAQ 24 saat açık bir borsa için planlara başlamış ama henüz aktif değil.

🏦 Pazarın Kasa Görevlisi = Takasbank

Büyük ve kalabalık bir pazarda, tanımadığınız biriyle alışveriş yaparken, güvenilir bir aracı size “Parasını ben alacağım, sen ürünü ver. Sonra parayı sana vereceğim” dese ve herkes bu aracıya güvense, işlemler daha güvenli gerçekleşir. İşte Takasbank bu güvenilir aracı gibidir, paranın ve menkul kıymetin el değiştirmesini güvence altına alır ve işlemin her iki taraf için de sorunsuz gerçekleşmesini sağlar.

Borsa işlemlerinde, alıcının parasının satıcıya, satıcının hissesinin alıcıya güvenli bir şekilde transfer edilmesini sağlar. Yani alım-satım işleminin para ve menkul kıymet transferini gerçekleştirerek tamamlanmasını garanti eder.

Pazar da bir de kayıt ve güvece merkezi olduğunu düşünelim. 😊 Pazarda herkesin alışverişini not eden bir yer olsaydı bu Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) olurdu.

✏️Pazardaki Zabıt Katibi = MKK: Kim, neyi, ne zaman aldı hepsini kaydeder.

Sonuç olarak borsayı, çok büyük ve karmaşık bir elektronik pazar yeri olarak düşünebilirsiniz. Nasıl ki pazarda fiyatlar arz ve talebe göre değişiyorsa (örneğin yağmurlu ve soğuk bir günde müşteri de az olursa fiyatlar düşer), borsada da arz ve talep dengesine göre fiyatlar belirlenir. Piyasada güvenilir bir sistemin olması, herkesin adil bir şekilde işlem yapabilmesini sağlar. Borsa, ekonomik büyümeye katkı sağlayan önemli bir finansal ekosistemdir ve yatırımcılar için kazançlı fırsatlar sunabilir. Ancak bilinçli yatırım yapmak, tıpkı pazarda en iyi ve en taze ürünü seçmek gibi dikkatli bir araştırma ve analiz gerektirir.

Kaynakça

[1] https://www.webtekno.com/teletext-nasil-kayboldu-h139005.html

[2] https://www.flypgs.com/blog/izmirdeki-7-semt-pazari/